8 Mart Dunya Kadinlar Gunu

International Women's Day Graphic by DryIcons

Bugun 8 Mart Dunya Kadinlar gunu ve bugun dunyanin hicbir yerinde kadinlar ile erkekler esit degil.

Dunya capinda kadin erkek esit(siz)ligi hakkinda en kapsamli ve bilimsel arastirmalardan biri Dunya Ekonomik Forumu bunyesinde gerceklestiriliyor ve her sene bir rapor yayinlaniyor. Bu rapor cesitli kriterlere gore dunya ulkelerini en esitten en esitsize kadar siraliyor. Buna gore 2008 yilinda dunyanin kadin erkek esitligi acisindan en esit ulkesi Norvec, arastirma kapsamindaki en esitsiz ulke ise 130. siradaki Yemen. Bu tablonun en aci yani dunyanin bu acidan en ileri ulkesi Norvec’in skoru bile (1 sayisinin tam esitligi 0 sayisinin tam esitsizligi temsil ettigi bir olcekte) 0.8239. Yani bosuna demiyorum, dunyanin hicbir yerinde kadinlar ile erkekler esit degil.

Bu tabloyu biraz daha karartmak icin Turkiye’nin yerine bakabiliriz: 123. Yani koca listede Turkiye’nin altinda bir avuc dolusu ulke var. Turk kadinlari sadece ve sadece Misir, Fas, Benin, Pakistan, Suudi Arabistan, Cad ve Yemen’deki hemcinslerinden daha yuksek bir siralamada. Bizden yukaridakileri saymak ise bizi hem listenin uzunlugundan, hem de sasirticiligindan oturu soluksuz birakabilir: Butun Guney ve Kuzey Amerika ulkeleri, Avrupa Birligi ve onun aday ulkeleri gibi tahmin edebileceklerimizin yaninda bircok Afrika ulkesi (Lesotho #16, Guney Afrika #22, Botswana #31, Ghana #77), Turki Cumhuriyetler (Kirgizistan #41, Ozbekistan #55) (ki bunlarin komunist gecmisleri dusunuldugunde yukari siralarda olmalari sasirtici degil) ve bizden az biraz yukarida olmakla beraber yine de yukarida olan Arap ulkeleri Umman(#118), Qatar (#119) ve siki durun Iran (#116)!!!

Peki arastirmada hangi gostergelere bakiliyor?
4 temel alt grup var: Ekonomi, politika, saglik ve egitim. Burada onemli bir noktayi atlamayalim: Bu degerlerin hepsi bir ulkedeki kadinlarin o ulkedeki erkeklere gore nasil bir durumda olduguyla ilgili. Yani bir ulkedeki kadinlarin yuzde kacinin okur yazar oldugu kadar erkeklerin yuzde kacinin okur yazar oldugu da onemli. Bir ulkede erkeklerin %90i okur yazarken kadinlarin da %90i okur yazar ise bu esit bir durum, ama ayni durumda kadinlarin sadece %50si okur yazar ise mesela, bu esitsizlik isareti.

Once iyi haberlerden baslayalim. Turkiye’de kadinlarin erkeklerle esit olduklari temel gosterge saglik. Kadinlar Turkiye’de erkeklerden cok yasiyor. Turkiye’de kadinlarin ortalama yasam beklentisi 63 sene iken erkeklerde bu rakam 61. Ama hemen sevinmeyelim, Norvecliler icin mesela bu rakamlar sirasiyla 74 ve 70.

Kadinlarla erkeklerin birbirlerine esitlik acisindan yaklastiklari ikinci gosterge egitim. Buna gore Turkiye’de okuma yazma bilen her 100 erkek icin 84 kadin okuma yazma biliyor. En buyuk basariyi belki de son yillardaki “baba beni okula gonder” kampanyalari ile yakalamisiz. Ilkokula giden her 100 erkege karsilik 96 kadin ilkokula gidiyor. Yalniz egitim seviyesi yukseldikce kiz cocuklarinin okula gitme orani da dusuyor. Liseye giden her 100 erkege karsilik sadece 86 kadin, universiteye giden her 100 erkege karsilik ise ise topu topu 75 kadin universiteye gidebiliyor. (Burada tekrar etmek istiyorum, nufusun bu kadari anlaminda degil bu degerler, toplamda kadin nufusunun sadece yuzde 30u, erkek nufusunun da 39u universiteye gidiyor mesela) Tabi bu rakamlara sevinirken kendimizi Norvec ile kiyaslayacak olursak orada rakamlarin tamamen birbirine esit oldugunu gorerek uzulebiliriz. Hatta Norvec’te universiteye giden her 100 erkek icin 154 kiz universiteye gidiyormus.

Ucuncu temel gosterge ekonomi ve is gucune katilim. Bu noktada cuvallamaya basliyoruz. Turkiye’de her 100 erkege karsilik 36 kadin is gucune katiliyor. (Norvec’te 93) Kadinlar ortalamada erkeklerin sadece ucte biri kadar para kazaniyor. Turkiyed'eki yuksek duzeyli memurlarin ve yoneticilerin sadece ve sadece yuzde 8i (Norvec’te %33) teknik ve profesyonel kadrolarin ise %33 u kadin. (Norvec’te %50)

En son grupta ise kadinlarin siyasi kazanimlari var: Turkiye’de meclisteki kadinlarin orani %9 (Norvec %36) ve kadin bakanlarin orani %4 (Norvec %56). Son 50 sene icinde ulkenin kadin baskan/basbakan tarafindan yonetildigi yillarin sayisi 3. (Norvec 10)

Bunlarin disinda baska dusundurucu rakamlar da var: Turkiye’de her bin bebekten 24u olu dogarken Norvec’te bu rakam 3. Bizde her yuz bin dogumda 44 anne olurken Norvec’te bu rakam 7. Ayrica Turkiye’de parali dogum izni 9 hafta iken Norvec’te 42 ile 54 hafta arasi ve anne ile baba tarafindan paylasilabiliyor.

Sayilardan bir sey anlamadik diyenleri ya da suphe duyanlari Radikal’in gercekleri, haksizliklari ve hatta is yerinde tacizi bir de kadinlarin agzindan anlatan su haberine yonlendiriyorum.

Kucuk bir alinti:
“Bir makineci kadın arkadaşımız makineci erkek arkadaşımızdan çok daha az alırdı. Gerekçe olarak onun eli hızlı diyorlardı. Bir gün ürettikleri parçaları saydık. Kadın daha çok üretiyordu.”

Neyse yine cok enseyi kararttim. Umarim sizin, benim kizlarimiz ve ogullarimiz sadece Turkiye’de degil dunyanin her yerinde daha guzel gunler gorecek. Dunya Kadinlar Gununuz kutlu olsun!

Not: Bu yazida kullandigim kaynaklar:
Dunya Ekonomik Forumu
Kadin Erkek Esit(siz)ligi Raporu
Ulke siralamasi
Ulke dizini
Turkiye
Norvec